16-12-2016 | Dat je je kind naar een gereformeerd-vrijgemaakte school stuurde, was tot de jaren ’70 echt geen uitgemaakte zaak onder de gereformeerd vrijgemaakten. Dat verraste Tamme Spoelstra tijdens zijn onderzoek naar de geschiedenis van het gereformeerd-vrijgemaakt onderwijs in Nederland tot 1985. Hij promoveerde dinsdag aan de VU.

Wortels in het protestants-christelijk onderwijs

Zoals ieder ander nam Spoelstra aan dat de gereformeerde scholen vanuit de vrijgemaakte kerken werden gesticht. Maar de wortels bleken dieper te liggen: in het protestants-christelijk onderwijs. “Daar zag je, al voordat de vrijgemaakte kerk ontstond, onvrede onder sommige leraren en ouders”, vertelt de doctor. “Welke kant moeten we op met het christelijk onderwijs? Wat is precies onze grondslag? Wat onze rol in de samenleving?”

Ook de onderwijsvernieuwingen speelden daarbij een rol. Voor de oorlog kwam men wel tot de conclusie dat het onderwijs verbeterd moest worden. Maar klakkeloos meegaan met ‘kindgericht’ (tegenover meer leerstofgericht) onderwijs, en zowel naar binnen als naar buiten een school als gemeenschap vormen, dat kon weleens een bedreiging zijn voor de gereformeerde geloofsopvoeding.

Eerst een landelijke vereniging, dan een lokale school

De eerste gereformeerd-vrijgemaakte school werd geopend in 1952. “Opvallend is dat er eerst een landelijke vereniging van gereformeerd-vrijgemaakte scholen werd opgericht om de stichting van plaatselijke scholen te stimuleren”, merkt Spoelstra op. Sterker: er was al een eigen kweekschool voordat die lagere school de deuren opende.

Weerstand tegen de eigen scholen

Het draagvlak onder de vrijgemaakten voor vrijgemaakt onderwijs groeide langzaam uit tot boven de 50%. Er was onder de vrijgemaakten ook weerstand tegen eigen scholen. De tegenstanders binnen eigen kring waren van mening dat het zou leiden tot meer afzondering en verwijdering van allen die zich bleven inzetten voor het bestaande christelijke onderwijs.

“Na 1970, toen de scheuring in de vrijgemaakte kerken voltrokken was, ontstond er meer ruimte voor de norm: dat vrijgemaakte kinderen thuis horen op het gereformeerd-vrijgemaakt onderwijs.” En dan gaat het hard met het gereformeerd-vrijgemaakte onderwijs, want in 1985 zijn er meer dan 100 scholen en vier schoolgemeenschappen voor het voortgezet onderwijs.

Binding met de kerk anders ervaren

In februari verschijnt het handelsexemplaar van Spoelstra’s proefschrift Verbondsonderwijs. Geschiedenis van het gereformeerd vrijgemaakte onderwijs in Nederland tot 1985. “Ik hoop dat mijn historisch proefschrift iets kan betekenen in de transitie die gereformeerd-vrijgemaakte scholen nu doormaken. Nu de binding aan de vrijgemaakte kerken anders wordt ervaren”, zegt de doctor daarover.

Tamme Spoelstra is als programmacoördinator verbonden aan het Viaa Kenniscentrum Bezielde Professionaliteit en de kenniskring vormend onderwijs van de Educatieve Academie.

In 2017 zal het LVGS, wanneer de handelseditie van het proefschrift verschijnt, hier mee aandacht aan geven.